Jak zostać wójtem - instrukcja krok po kroku na wybory samorządowe 2024

W załącznikach pod tekstem zamieszczamy:

• - formularz zgłoszenia kandydata
• - przykładowy wzór oświadczenia o wyrażeniu zgody na kandydowanie 
• - wzór oświadczenia lustracyjnego
• - wzór informacji o składaniu oświadczenia lustracyjnego w przeszłości

Kto może zgłosić

Uprawnionymi do zgłaszania kandydatów na wójta są komitety wyborcze utworzone w celu zgłoszenia kandydatów na radnych w wyborach do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw, które uzyskały od właściwego komisarza wyborczego lub od Państwowej Komisji Wyborczej postanowienie o przyjęciu zawiadomienia o utworzeniu komitetu. Mogą one zgłaszać kandydatów na obszarze wskazanym w tym postanowieniu.

Komitet wyborczy może zgłosić kandydata na wójta pod warunkiem, że zarejestrował listy kandydatów na radnych w wyborach do rady gminy w co najmniej połowie okręgów wyborczych w danej gminie. W przypadku zgłoszenia kandydata na wójta w gminie liczącej powyżej 20 tys. mieszkańców w każdym z tych okręgów liczba zarejestrowanych kandydatów na radnych nie może być mniejsza niż wynosi liczba radnych wybieranych w danym okręgu.

Komitet wyborczy może zgłosić w danej gminie tylko jednego kandydata. W przypadku utworzenia koalicji wyborczej i powołania koalicyjnego komitetu wyborczego w celu zgłoszenia wspólnych list kandydatów, komitet wyborczy partii politycznej wchodzącej w skład koalicji nie może samodzielnie zgłaszać kandydata na wójta, jeżeli w tej gminie został zgłoszony wspólny kandydat.

Kto może kandydować

Kandydatem na wójta może być osoba, która: 

• ma prawo wybierania w tych wyborach; 
• jest obywatelem polskim; 
• najpóźniej w dniu głosowania kończy 25 la; 
• jest ujęta w Centralnym Rejestrze Wyborców w stałym obwodzie głosowania w jednej z gmin na obszarze Polski. 

Nie ma obowiązku zamieszkiwania na obszarze gminy, w której kandydat zostanie zgłoszony.

Kto nie może kandydować

Nie może być kandydatem osoba:

• pozbawiona praw publicznych prawomocnym orzeczeniem sądu; 
• pozbawiona praw wyborczych prawomocnym orzeczeniem Trybunału Stanu; 
• ubezwłasnowolniona prawomocnym orzeczeniem sądu; 
• skazana prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe; 
• wobec której wydano prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające utratę prawa wybieralności, o którym mowa w art. 21a ust. 2a ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów.

Posiadanie praw wyborczych ocenia się na dzień wyborów. W przypadku prawomocnego skazania za umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe pozbawienie prawa wybieralności następuje na czas określony okresem ewidencjonowania w Krajowym Rejestrze Karnym. Oznacza to, że osoby, wobec których zapadł taki wyrok, nie mają biernego prawa wyborczego, tj. nie mogą kandydować, w okresie, w którym są wpisane do ewidencji Krajowego Rejestru Karnego. 

Kandydatem na wójta może być również osoba wchodząca w skład komitetu wyborczego, w tym także pełnomocnik wyborczy. Kandydatem na wójta nie może być pełnomocnik finansowy. Kandydat na wójta może kandydować w wyborach wójta tylko w jednej gminie. Kandydat na wójta może jednocześnie kandydować do rady gminy, z tym że tylko na obszarze gminy, w której kandyduje na wójta. Kandydat na wójta nie może kandydować do rady powiatu i do sejmiku. Jeśli kandydat na wójta zostanie jednocześnie wybrany na radnego gminy i na wójta, traci mandat radnego.

Procedura zgłoszeniowa

Kandydata na wójta zgłasza się do właściwej gminnej komisji wyborczej nie później niż do godz. 16.00 w dniu 14 marca 2024 r. Po dniu 14 marca 2024 r. zgłoszenie kandydata na wójta jest możliwe wyłącznie w sytuacji przewidzianej w art. 482  par. 1 Kodeksu wyborczego, czyli wówczas, gdy w terminie przewidzianym dla zgłoszenia kandydatów nie zostanie zgłoszony żaden
kandydat albo zostanie zgłoszony tylko jeden kandydat. 

Gminna komisja wyborcza wzywa wówczas komitety wyborcze, poprzez rozplakatowanie obwieszczeń, do dokonania dodatkowych zgłoszeń kandydatów w terminie pięciu dni od dnia ich rozplakatowania. Ponadto pełnomocnik komitetu wyborczego lub osoba upoważniona, która dokonała zgłoszenia kandydata, może do dnia 25 marca 2024 r. zgłosić nowego kandydata, jeżeli komisja wyborcza zawiadomi pełnomocnika, iż skreśliła kandydata wskutek jego śmierci.

Uprawnionym do zgłoszenia kandydata na wójta w imieniu komitetu wyborczego jest pełnomocnik wyborczy komitetu wyborczego ub osoba imiennie przez niego upoważniona. Upoważnienie powinno zawierać:

•  pełną nazwę komitetu wyborczego,
•  nazwisko i imię pełnomocnika wyborczego udzielającego upoważnienia,
•  wskazanie zakresu udzielonego upoważnienia, tj. upoważnienie do zgłoszenia list kandydatów w imieniu wymienionego z nazwy komitetu wyborczego do danej rady lub na określonym obszarze.
•  dane osoby upoważnionej.

Treść upoważnienia powinna zawierać wyraźne stwierdzenie, iż osoba wymieniona w upoważnieniu – z podaniem jej nazwiska, imion, dokładnego adresu zamieszkania i numeru PESEL - została upoważniona przez pełnomocnika wyborczego do zgłoszenia w imieniu wymienionego z nazwy komitetu wyborczego kandydata na wójta danej gminy lub kandydatów na wójta na określonym obszarze.

Upoważnienie powinno być opatrzone:

•  datą wystawienia,
•  własnoręcznym podpisem pełnomocnika wyborczego.

Osoba upoważniona przez pełnomocnika nie może upoważniać innych osób do zgłaszania kandydatów na wójta.

Zgłoszenie, podpisane przez pełnomocnika wyborczego komitetu lub przez osobę przez niego upoważnioną do zgłoszenia kandydata, może być dostarczone gminnej komisji wyborczej osobiście przez podpisującego zgłoszenie lub przez inną osobę albo nadesłane przesyłką listową lub kurierem. W przypadku wysłania zgłoszenia przesyłką listową lub kurierem o dotrzymaniu terminu
decyduje data wpływu zawiadomienia do gminnej komisji wyborczej.

W zgłoszeniu należy wskazać:

• nazwisko i imię osoby zgłaszającej kandydata ze wskazaniem, czy zgłoszenia dokonuje pełnomocnik wyborczy, czy upoważniona przez niego osoba oraz wskazaniem dokładnego adresu zamieszkania i ewentualnie numeru telefonu i adresu e-mail osoby dokonującej zgłoszenia;
• nazwę komitetu wyborczego, w którego imieniu dokonywane jest zgłoszenie kandydata ze wskazaniem adresu jego siedziby;
• określenie na jaką funkcję zgłaszany jest kandydat;
• nazwisko, imię (wszystkie imiona zgodnie z danymi zawartymi w ewidencji ludności), wiek (w latach, nie data urodzenia), wykształcenie i miejsce zamieszkania (nazwa miejscowości, ale nie pełny adres) kandydata na wójta. Wykształcenie kandydata należy określić, podając poziom wykształcenia (podstawowe, średnie, wyższe) i ewentualnie kierunki (ekonomiczne, techniczne, rolnicze, humanistyczne), a nie przez podawanie tytułów np. inż. budownictwa lądowego, dr ekonomii, technik mechanik.;
• numery okręgów, w których komitet wyborczy zarejestrował listy kandydatów na radnych do rady gminy;
• przy nazwisku kandydata należy obowiązkowo wymienić nazwę lub skrót nazwy partii politycznej, której kandydat jest członkiem (nie więcej niż 45 znaków drukarskich, wliczając spacje),
• przy nazwisku kandydata, który nie należy do żadnej partii politycznej należy obowiązkowo umieścić adnotację „nie należy do partii politycznej”,
• ponadto zgłaszający może wnosić, by przy nazwisku kandydata umieścić adnotację „popierany przez ...” wymieniając nazwę lub skrót nazwy tylko jednej partii politycznej lub organizacji społecznej, która popiera kandydata.

Poparcie kandydata powinno być potwierdzone pismem właściwego statutowego organu danej partii lub organizacji, które należy dołączyć do zgłoszenia kandydata.

Do zgłoszenia kandydata należy dołączyć:

• postanowienie (kopię) o przyjęciu zawiadomieniu o utworzeniu komitetu wyborczego przez Państwową Komisję Wyborczą lub właściwego komisarza wyborczego;
• dokument stwierdzający ustanowienie pełnomocnika wyborczego z podaniem jego nazwiska i dokładnego adresu zamieszkania oraz numeru PESEL. W przypadku braku powyższych dokumentów, jeśli gminna komisja wyborcza może potwierdzić fakty w nich zawarte w systemie informatycznym WOW, dokumenty nie muszą być załączone;
• upoważnienie wystawione przez pełnomocnika wyborczego komitetu wyborczego do zgłoszenia kandydata, jeżeli zgłoszenia kandydata dokonuje osoba przez niego upoważniona;
• ewentualny wniosek o oznaczenie kandydata nazwą lub skrótem nazwy popierającej partii lub organizacji społecznej, jeżeli wniosek ten nie został zawarty w treści zgłoszenia;
• pismo organu statutowego partii politycznej/organizacji społecznej potwierdzające poparcie dla kandydata, jeżeli osoba zgłaszająca wnosi o oznaczenie kandydata wskazanym poparciem partii lub organizacji;
• fakultatywnie symbol graficzny komitetu wyborczego w formie papierowej oraz elektronicznej;
• pisemne oświadczenie kandydata o wyrażeniu zgody na kandydowanie oraz o posiadaniu prawa wybieralności na wójta.

Oświadczenie powinno zawierać:

• wskazanie nazwy organu wykonawczego wraz z nazwą gminy,
• nazwę komitetu wyborczego, z którego zgłoszenia kandydat zgadza się kandydować, imię (imiona), nazwisko, nazwisko rodowe, imiona rodziców, datę i miejsce urodzenia, obywatelstwo oraz numer PESEL kandydata, wskazanie jego przynależności do partii politycznej lub stwierdzenie, że nie należy do partii politycznej. W oświadczeniu kandydat powinien podać także adres zamieszkania, zgodny z adresem ujęcia w stałym obwodzie głosowania w Centralnym Rejestrze Wyborców. Oświadczenie o wyrażeniu zgody na kandydowanie kandydat opatruje datą i własnoręcznym podpisem;
•  oświadczenie kandydata urodzonego przed dniem 1 sierpnia 1972 r. w przedmiocie pracy lub służby w organach bezpieczeństwa państwa lub współpracy z tymi organami w okresie od dnia 22 lipca 1944 r. do dnia 31 lipca 1990 r. (tzw. oświadczenie lustracyjne).

Kandydat, który nie pracował albo nie pełnił służby albo nie był współpracownikiem organów bezpieczeństwa państwa w okresie od dnia 22 lipca1944  r. do dnia 31 lipca 1990 r. wypełnia tylko pierwszą stronę części A formularza oświadczenia lustracyjnego, pozostawiając puste (niewypełnione) pozostałe strony.

Prawidłowe wypełnienie polega na podaniu wymaganych informacji o charakterze osobowo-ewidencyjnym oraz podkreśleniu (nie przekreśleniu) właściwej treści oświadczenia (np. nie pracowałem/nie pracowałam, itd.)

Kandydat, który odpowiednio pracował, pełnił służbę lub był współpracownikiem organów bezpieczeństwa państwa w okresie od dnia 22 lipca 1944 r. do dnia 31 lipca 1990 r. wypełnia następną stronę części A formularza oświadczenia lustracyjnego
oraz część B.

Jeżeli kandydat składał już po 13 września 2007 r. oświadczenie według wskazanego wyżej wzoru, to nie składa go, tylko załącza informację o złożeniu oświadczenia, w którym podaje kiedy, komu i w związku z jakim zdarzeniem złożył oświadczenie lustracyjne.

Oświadczenia lustracyjne zawierające błędy formalne (brak podpisu, sprzeczność w treści, tj. wypełniona i podpisana część negatywna oraz pozytywna oświadczenia albo złożone na formularzu obowiązującym do 13 września 2007 r. lub nieprawidłowo wypełnione), nie będą przyjmowane do zasobu Biura Lustracyjnego Instytutu Pamięci Narodowej. Stanowią one wadę zgłoszenia.

Nie stanowi wady zgłoszenia niepodanie w oświadczeniu nazwiska rodowego przez kandydata-mężczyznę, jeżeli nazwisko, którego używa jest takie samo. Z obowiązku złożenia oświadczenia lustracyjnego lub informacji o złożeniu oświadczenia zwolnieni są kandydaci urodzeni 1 sierpnia 1972 r. i później.

Po dokonaniu zgłoszenia zmiana kandydata jest niedopuszczalna, chyba, że gminna komisja skreśliła zarejestrowanego kandydata, a nie upłynął jeszcze termin zgłaszania kandydatów na wójta. Wyjątek przewidziany jest w art. 483 § 2 Kodeksu wyborczego, zgodnie z którym w przypadku gdy nazwisko kandydata skreślono na skutek jego śmierci, gminna komisja wyborcza zawiadamia pełnomocnika wyborczego lub osobę, która dokonała zgłoszenia kandydata o możliwości zgłoszenia nowego kandydata. Zgłoszenie kandydata w tym trybie może nastąpić najpóźniej w dniu 25 marca. 2024 r.

Tryb przyjmowania zgłoszeń 

Tryb przyjmowania zgłoszeń przez gminną komisję wyborczą, sposób dokonywania kontroli poprawności zgłoszenia i rejestracji kandydatów regulują art. 429-433, art. 480, art. 482 i art. 483 Kodeksu wyborczego. Od uchwał gminnej komisji wyborczej, o których mowa w art. 430 i art. 431 Kodeksu wyborczego zgłaszającemu służy prawo odwołania do komisarza wyborczego, w terminie dwóch dni od dnia podania do publicznej wiadomości uchwały gminnej komisji wyborczej w Biuletynie Informacji Publicznej prowadzonym przez urząd gminy obsługujący daną komisję.

Na postanowienie komisarza wyborczego uznające odwołanie za nieuzasadnione osobie zgłaszającej przysługuje prawo wniesienia skargi do Państwowej Komisji Wyborczej w terminie dwóch dni od daty podania do publicznej wiadomości postanowienia komisarza wyborczego na stronie internetowej właściwej delegatury Krajowego Biura Wyborczego w zakładce „Aktualności” (art. 432 § 2).

Nadzór nad przestrzeganiem prawa przez gminne komisje wyborcze sprawuje właściwy komisarz wyborczy, który rozpatruje skargi na działalność tych komisji wyborczych, udziela komisjom wyjaśnień oraz uchyla uchwały komisji podjęte z naruszeniem prawa lub niezgodnie z wytycznymi Państwowej Komisji Wyborczej.

js/